‘Alleen straffen helpt verdachten met een licht verstandelijke beperking niet verder’

Van de in Nederland aangehouden verdachten heeft naar schatting 30% een licht verstandelijke beperking. Kan samenwerking tussen politie, maatschappelijk werk en de gemeente problemen voorkomen? In Zeeland start een pilot om dat uit te zoeken.

Mensen met een IQ-score tussen de 50 en 85, een beperkt sociaal aanpassingsvermogen en bijkomende problemen zoals een psychiatrische stoornis, hebben een zogeheten ‘licht verstandelijke beperking’ (lvb). Deze beperking maakt het lastig zich sociaal goed staande te houden. Omdat lvb’ers vaak ook makkelijk beïnvloedbaar zijn, komen ze eerder in aanraking met de politie. Van de aangehouden verdachten heeft naar schatting 30% een lvb en hun kans op herhaling is groot. Al zo’n 15 jaar is René Vader van de politie (eenheid Zeeland-West-Brabant) speciaal geïnteresseerd in lvb’ers. ‘Je ziet dezelfde mensen steeds weer, soms ook van generatie op generatie. Ze vallen op omdat ze nogal eens wat minder voor de hand liggende feiten plegen. Zoals inbreken in de milieustraat; wat is daar nu te halen…? Het grootste probleem is hun geringe impulscontrole. Het is eerst doen, dan denken.’

Integrale samenwerking

Strafbaar gedrag is soms maar een van de vele problemen die spelen. Voor Vader was dat reden om gemeenten en organisaties op te zoeken die lvb’ers ondersteunen. Zo ontstond het project ‘Onopvallend anders’, een van de 12 lvb-projecten binnen een speciale ZonMw-subsidieronde. De bedoeling van het project is dat de politie meer aandacht gaat schenken aan mogelijke lvb-problematiek en verdachten bij een vermoeden van een verstandelijke beperking doorverwijst naar hulp. Vanuit bestaande samenwerkingsverbanden ontstaat een integrale samenwerking die deze mensen helpt uit de problemen te komen én te blijven.

Alleen straffen helpt niet

Marijn Nieuwenhuijse is teamleider bij welzijnsorganisatie SMWO, een van de partners in het project: ‘Het lagere ontwikkelingsniveau van lvb’ers zie je vooral terug in hun zelfredzaamheid. Ook overzien ze vaak de consequenties van een daad niet goed. Als mensen zelf überhaupt al accepteren dát ze een beperking hebben.’ Alleen straffen helpt niet bij wetsovertredingen, je moet mensen ondersteunen beter met alle uitdagingen van het leven om te gaan. Juist die bredere blik is voor de gemeente Reimerswaal reden geweest aan te haken bij het project. Jobien Vermuë, hoofd Samenleving: ‘Als gemeente hadden we deze groep wel in het vizier, maar meestal pas als de problemen zich al hadden opgestapeld. Ook lvb’ers willen het zo lang mogelijk zelf zien te redden. Maar als de brieven en beschikkingen zich blijven opstapelen, wordt het ze gewoon te complex. Wij willen onze dienstverlening verbeteren en dit project sluit mooi aan op die ambitie.’

Warme overdracht

De eerste stappen naar een nauwere samenwerking heeft Vader ‘veel energie’ gegeven. ‘Er waren natuurlijk al verbindingen, bijvoorbeeld tussen wijkagenten en SMWO. Maar een integrale aanpak van de problematiek is toch een stap verder. Als politie willen we naar een warme overdracht van verdachten. Het gaat om iemands eigen verhaal, en het doel moet zijn structureel uit de problemen te komen.’ Volgens Nieuwenhuijse is het daarvoor cruciaal er vroeg bij te zijn. En om afspraken te maken over een eenduidige aanpak. Daarbij heeft de politie meerwaarde; soms is er nu eenmaal wat meer gezag nodig om iets vlot te trekken. Nieuwenhuijse:

‘Het maakt indruk als de wijkagent meekomt met de maatschappelijk werker. Nu zijn we soms teveel afhankelijk van iemands bereidheid om bepaalde stappen te zetten.’ 

Escalatie voorkomen

Voor Vermuë helpt het project om te ‘ontschotten’. Integraal werken gaat volgens haar niet vanzelf. Maar als je het heel concreet maakt, in de gezamenlijke ondersteuning van een groep burgers met complexe problemen, werk je stap voor stap aan de noodzakelijke cultuuromslag. Die hoopt Vader ook binnen de politie te realiseren. ‘Steeds meer collega’s krijgen oog voor lvb’ers en mijn verhalen zijn vaak een eyeopener voor ze. Het aandeel van deze groep in de strafrechtketen is serieus. Als je daarop anticipeert, ook in je bejegening en je taalgebruik, kun je een berg aan nodeloze escalatie voorkomen. Daar is uiteindelijk iedereen bij gebaat.’