Verslavingsproblematiek bij jongvolwassenen met een LVB screenen

Een aantal jaar geleden werd de methodiek SumID-Q ontwikkeld: een vragenlijst waarmee begeleiders en behandelaren van cliënten met een lichte verstandelijke beperking (LVB) in gesprek gaan over middelengebruik. In het huidige project is deze methodiek toegespitst op game- en internetverslaving. SumID-Q staat voor ‘Substance use and misuse in Intellectual Disability – Questionnaire.

Monique Koks van de Academische Werkplaats Sterker op eigen Benen: ‘De methodiek SumID-Q maakt gebruik van plaatjes waarbij je op een laagdrempelige wijze in gesprek gaat met een cliënt. Als je namelijk meteen naar een gesprek gaat over verslaving, kan dat bedreigend zijn. Samen neem je de plaatjes stapsgewijs door. Allereerst kijk je welke verslavende middelen iemand überhaupt kent. Daarna gaat het gesprek verder: wat weet je van een specifiek middel? Wat zie je in je omgeving, bijvoorbeeld bij je vader, moeder of de buurman? Op die manier kom je langzaam bij de persoon zelf en kan je vragen wat voor middelen iemand zelf gebruikt.’

De methode laat gemeenten en zorginstellingen op een laagdrempelige manier over het onderwerp in gesprek gaan met hun cliënten. Zo screenen ze of iemand qua verslavingsgedrag in de gevarenzone zit of niet. Koks: ‘In dit project richten we ons op de meer gedragsmatige verslaving, vooral game- en internetverslaving. Omdat we zien dat dat in opkomst is. We weten nog niet precies hoe dat bij mensen met een LVB zit.’

‘Jongeren met een LVB weten zelf vaak niet goed of ze nou teveel gamen en welke gevaren daaraan kunnen kleven. Door te screenen op die problematiek, krijg je daar een beter beeld van. En als je weet wat er aan de hand is, kun je daar hulp of ondersteuning op inzetten. Alleen dat screeningsinstrument is niet genoeg om ze beter te kunnen helpen, maar het is wel een eerste stap. Het uiteindelijke doel is dat jongeren met een LVB beter geholpen kunnen worden.’

Hoe was de gemeente betrokken bij het project?

Gedurende het project is de samenwerking met de gemeente gestopt:  Zwolle trok zich terug. ‘De gemeente wilde het project graag integreren in de sluitende aanpak van verward gedrag waar ze mee bezig waren’, zo licht Koks toe. ‘In eerste instantie vonden ze dat heel goed passen bij dit project. Maar er bleken toch teveel verschillen te zijn tussen wat wij en wat zij in gedachten hadden. Ook verschilden de beoogde doelgroepen van elkaar; de gemeente kijkt verder dan alleen mensen met een lichte verstandelijke beperking. Zij wilden het hebben over verward gedrag in bredere zin.’

‘We hebben onze onderzoeksvraag dus helaas niet bij hen kunnen neerleggen’ concludeert Koks. ‘Het oorspronkelijke idee was het screenen van verslavingsproblematiek bij mensen met een LVB. Als iemand binnenkomt bij de gemeente, is het nog onbekend of iemand een LVB heeft of verslavingsproblemen. We wilden graag iets zeggen over hoe vaak deze verslavingsproblematiek voorkomt in de doelgroep. Omdat we die doelgroep die bij de gemeente binnenloopt niet meer specifiek konden meenemen, konden we daar geen antwoord op geven.’

‘We hebben het project vervolgens omgebogen naar een evaluatie van de tool zelf. Via zorginstellingen zochten we de doelgroep op. Gevolg van deze aanpassing in de methode was dat we daardoor meer voorkennis hadden over de doelgroep. Een zorginstelling is er, anders dan een gemeente, natuurlijk specifiek voor mensen met een bepaalde achtergrond; in dit geval LVB en verslavingsproblematiek. We konden dus geen uitspraken doen over hoe vaak dat verslavingsgedrag voorkomt. Maar door de tool in een kleine groep toe te passen in die instellingswereld, konden we ‘m wel goed evalueren.’

Wat is de status van het onderzoek?

‘We hebben het project net afgerond, de tool is nog in ontwikkeling. Dat komt doordat het nog onvoldoende gelukt is om mensen met een LVB bij de ontwikkeling en de evaluatie te betrekken.’

Bij de Academische Werkplaats ‘Sterker op eigen benen’ zijn twee co-onderzoekers in dienst. Koks: ‘Samen met hen is het onderzoek uitgevoerd. Zij hebben vooral meegedacht over hoe we de goede vragen kunnen stellen over verslaving. We hebben echter nog veel meer ervaringsdeskundigen nodig bij de ontwikkeling van het instrument, zodat het ook echt een volwaardig instrument wordt. Input vanuit de literatuur over mensen die behandeld zijn voor een internet- of gameverslaving is daarbij onvoldoende.’

‘We willen echt toewerken naar een instrument dat handzaam is, niet alleen voor zorginstellingen, maar ook bijvoorbeeld voor de sociale wijkteams. Het zou mooi zijn als er een aangepaste handleiding bij komt. En er hoort een training bij. Na de nodige aanpassingen kan ook die op brede schaal gebruikt worden. Kennis op het gebied van implementatie kunnen we op dit moment goed gebruiken; zodat de kant en klare tool straks ook daadwerkelijk de weg naar de praktijk vindt.’

Is er een relatie met het VN-verdrag Handicap?

‘Als je kijkt naar het VN-verdrag in relatie tot LVB gaat het vaak over bevordering van bewustwording. Door een aangepast screeningsinstrument te maken, toegespitst op game- en internetverslaving, kun je op een manier die past bij mensen met een LVB het gesprek aangaan. Hulpverleners of medewerkers van de wijkteams die met het instrument aan de slag gaan, zullen zich daardoor nog meer bewust worden van het feit dat dit een groep is die echt een andere benadering vraagt. Het project heeft niet primair als doel om bewustwording rond LVB te vergroten, maar het is wel een positief gevolg ervan.’

Wilt u meer weten over dit project? Mail dan naar: Monique.Koks-Leensen@radboudumc.nl
Meer informatie over de methode SumID-Q vindt u op het Kennisplein Gehandicaptensector.